بڵێ‌ و مەڵێ‌!...

کۆمەڵە ووشەیەک هەیە لە کاتى ئاخاوتن و قسەکردندا بەكاریان دێنین و دەقمان پێوە گرتووە بەڵام لە ڕاستیدا ووشەکە هەڵەیە یان ڕاستر بڵێین ماناکەى ئەو شتە نییە کە ئێمە مەبەستمانە,
هەقى خۆیەتى حسابى بۆ بکەین و لە کاتى فسەکردنماندا ڕاستى بکەینەوەو خەڵکى چواردەوریشمانى لێ ئاگادار بکەینەوە, ئەمەى خوارەوە (20) ووشەیە لەو ووشانە:

1- بانگخوازی بەڕێز.

بڵێ‌ خیلافەتی ئیسلامیی مەڵێ‌ خەلافەتی ئیسلامیی!

خیلافەت واتە: دەسەڵات و پێشەوایی، خەلافەتیش واتە: گێل و گەوجی.    

      بڕوانە: القاموس المحيط للفيروز آبادى ل: 1044.

2- موسڵمانی بەڕێز.

بڵێ‌ دەچم بۆ عومڕە مەڵێ‌ دەچم بۆ عەمڕە !

 عومڕە واتە: سەردان، عەمڕەش واتە: تاج و مێزەر. 

       خوای گەورە دەفەرموێت: [وَأَتِمُّواْ ٱلۡحَجَّ وَٱلۡعُمۡرَةَ لِلَّهِۚ] (البقرە: 196)

واتە: هه‌ربۆ خوا حه‌ج وعومره‌ به‌چاكی وبه‌ته‌واوی ئه‌نجام بده‌ن

       بڕوانە: المنجد في اللغة ل: 529-530.

3- قوتابی/ خوێندكاری ئازیز.

بڵێ‌ پۆلی ئەلیف مەڵێ‌ پۆلی ئەلف!

ئەلیف پیتەو  ئەلفیش هەزار.

           

4- قوتابی/ خوێندكاری ئازیز.

بڵێ‌ ئیجازە مەڵێ‌ ئینجازە!

       ئیجازە مۆڵەتەو ئینجازیش دەسكەوت.

5- وەرزشەوانی بەرێز.

بڵێ‌ موعەللیق مەڵێ‌ موعەللەق!

موعەللیق واتە: بێژەر، موعەللەقیش واتە: هەڵواسراو.

6- قوتابی/ خوێندكاری بەرێز

بڵێ‌ ئیمتیحانم هەیە مەڵێ‌ ئینتیحانم هەیە! ئیمتیحانم تاقیكردنەوەیەو, ئینتیحانیش ............. !

7- هاوڵاتی بەڕێز.

بڵێ‌ موعجەبم بەو كەسە یاخود بەو شتە, مەڵێ‌ موعجیبم بەو كەسە یاخود بەو شتە!

موعجەبم واتە:سەرسامم، موعجیبم واتە: سەرسامكەرم.

       خۆ تۆ ئەوت سەرسام نەكردووە ئەو تۆی سەرسام كردووە!

8- قورئان خوێنی بەڕێز.

بڵێ‌ قوڕئان دەخوێنم، مەڵێ‌ قورعان دەخوێنم!

9- هاوڵاتی بەڕێز.

بڵێ‌ حەمزە مەڵێ هەمزە!

هەر كەسێك ناوی حەمزە بوو پێی مەڵێ‌ هەمزە! حەمزە ناوەو هەمزەیش پیتە.

تێبینی: حەمزە ناوێكی عەرەبییەو بە واتای: (زیرەك, تیژ, گورجوگۆڵ) دێت لە نێو كوردەواریدا بە هەڵە كراوە بە هەمزە!

10- وەرزشوانی بەرێز.

بڵێ‌ موحتەریف مەڵێ‌ موعتەریف!

موحتەریف پیشەدارە واتە ئەو كەسەی یاری كردووەتە پیشە.

موعتەریفیش دانپیانەرە واتە ئەو كەسەی دانی ناوە بە تاوان و هەڵەكانیدا.

11- قوتابی/ خوێندكاری ئازیز.

بڵێ‌ دەوڵەتی ئومەوییەكان مەڵێ‌ دەوڵەتی ئەمەوییەكان!

ئومەوییەكان نەوەی ئومەییەی كوڕی عەبد شەمسن.

سوود: ئومەوییەكان لە ساڵی (40-132ك) بەرامبەر بە (661-750 ز) دەسەڵاتیان گرتۆتە دەست، یەكەمین خەلیفەیان موعاوییەی كوڕی ئەبو سوفیان بووە خوا لە هەردووكیان ڕازیبێت,پایتەختیشیان شاری دیمەشق بووە.

 

12- سیاسەتمەداری بەڕێز.

بڵێ‌ جومهوری مەڵێ‌ جەمهوری!          

جومهوری ئەو وڵاتانەن كە سەكردەكانیان لەلایەن جەماوەرەوە  هەڵدەبژێررێت.

بڕوانە: المنجد فی اللغة ل: 102.

13- سیاسەتمەداری بەڕێز.

بڵێ‌ لەجنە مەڵێ‌ لوجنە یاخود لیجنە.

      لەجنە واتە: تاقمێكی مۆڵبەستووی ڕێكخراو لە خەڵكی، ئەگەر كۆیشتكردەوە بڵێ‌: اللَّجَنات, وەكو: حَرْبَة حِرَاب, عَرصَە عَرَصَات.

14- مامۆستای ئایینی و بانگبێژی بەڕێز.

بڵێ‌ موكەببیڕە مەڵێ‌ موكەببەڕە!

موكەببیڕە ئەو ئامێرەیە كە بە سەر بڵندگۆی مزگەوتەكانەوەیە دەنگەكە گەورە دەكات, لەڕێزمانی عەرەبیدا (اسم المفعول)ی پێ‌ دەوترێت.

15- مامۆستای ئایینی بەڕێز,

       بڵێ‌ مەناڕە مەڵێ‌ منارە!

 مەناڕە واتە شوێنی ڕووناكیی یاخود شوێنی بانگدان (بڵندگۆ) ئەگەر كۆیشت كردەوە                              بڵێ‌(مَنَاوِر) یاخود (مَنَائِر).

بڕوانە:القاموس المحیط للفیروز آبادی ل: 628. 

16- مامۆستای بەڕێز.                                                                                                                                             بڵێ‌ تَصحیحات دەكەم مەڵێ‌ تَصلِیحَاتیاخود تَسڕیحَات دەكەم!

 تَصحیحات واتە: ڕاستكردنەوە.

 تَصلِیحَات واتە: چاككردنەوە.

 تَسڕیحَات واتە: قژداهێنان.

17- هاوڵاتی بەڕێز.

بڵێ‌ سەرتاشخانە مەڵێ‌ دەلاكخانە!

دەلاكخانە (دَلاَّك): واتە شوێنی شێلان و مەساج كردن.

18- بانگخوازی بەڕێز.

بڵێ‌ ئەبو ذەرری غیفاری مەڵێ‌ ئەبو ذەرری غەففاریی!

غیفار هۆزە و غەففاریش لە ناوە جوانەكاری خوای گەورەیە.

      سوود: ئەبو ژەرر خوای لێ‌ ڕازیبێت سەر بە هۆزی غیفارە و پێغەمبەری خوا- صلی اللّه علیه و سلم- دوعای

بۆ ئەو هۆزە كردووە و فەرموویەتی: (غِفَارُ غَفَرَ للٌّهُ ڵهَا).رواه البخاری ومسلم.

19- بانگخوازی بەڕێز.

 بڵێ‌ : نەسائیی,مەڵێ‌  نیسائیی!

 نەسائیی: یەكێكە لە گێڕەڕەوە بەناوبانگەكانی فەرموودە، نیسائیش واتە: ژنانیی.

 نەسائیی: لە ساڵی (215ك) لە ناوچەی (نەسا)ی وڵاتی توركومانستان لە دایك بووە و لە ساڵی (303ك) لە شاری مەككەی پیرۆز  كۆچی دوایی كردووە.

بڕوانە: سیر أعلام النبلا‌ء.

20- مامۆستاو سەرپەرشتیاری بەڕێز.

بڵێ‌ ئیعدادیە مەڵێ‌ ئەعدادیە!

ئیعدادیە واتە: ئامادەیی، ئەعدادیش واتە: ژمارەكان.

ئامادەكردنى/ سيروان حامد